Aktualności

Autorki:

Wiktoria Michalak

Studentka nauczania biologii i przyrody, którą od zawsze fascynuje otaczająca natura. Szczególnym jej zainteresowaniem jest człowiek i jego koncepcje dotyczące zjawisk biologicznych. Jako nauczyciel pragnie, aby uczniowie pełni wiary w siebie i swoje możliwości poznawali świat.

 

 

 

Weronika Wąsiak

Studentka studiów drugiego stopnia na kierunku Nauczanie biologii i przyrody. Pasjonatka biologii, która uwielbia podróże. W wolnym czasie czyta książki czy układa puzzle.

 

 

 

 

Zajęcia prowadzone w ramach projektu (Niedo)rzeczne poszukiwanie wykorzystują STEAMowe podejście do edukacji. Naszym celem jest zapoznanie uczniów z problemem zanikającej bioróżnorodności w systemie rzecznym na przykładzie gatunku jesiotra bałtyckiego (Acipenser oxyrinchus). W trakcie spotkania poruszana jest tematyka bezpośredniej działalności człowieka (np. budowanie zapór, przełowienie), wpływu obcych gatunków i zmian klimatycznych na system rzeczny, a także kwestie podejmowania prób reintrodukcji omawianego gatunku. Całość zajęć polega na prowadzeniu przez uczniów naukowego śledztwa dotyczącego obecnego występowania jesiotrów bałtyckich na terenach polskich rzek i Morza Bałtyckiego. W oparciu o list otrzymany od jesiotra z Kanady oraz materiały przygotowane przez prowadzących uczniowie są zobowiązani rozwiązać postawione przed nimi problemy. Końcowym efektem pracy uczniów jest odpowiedź na list oraz zawarcie w niej najważniejszych informacji i wniosków.

Scenariusz przewiduje wykorzystanie nowoczesnych technologii (narzędzia TIK), m.in. tabletów i ozobotów. Z ich pomocą to rysunki jesiotra, wykres zmian liczebności populacji a także zaplanowanie najkorzystniejszej trasy wędrówki jesiotrów (ozoboty). Projekt opiera się na idei interdyscyplinarności i wszechstronności w procesie uczenia się, które umożliwiają rozwój kreatywności i innowacyjności.

Idea projektu

Pomysł na projekt zrodził się dzięki modułowi: STEAM i TIK w projektach międzynarodowych na lekcjach. Ogólnym celem modułu jest jak najlepsze kształcenie przyszłych kadr nauczycieli i rozwijanie ich w kierunku nowoczesnych sposobów prowadzenia zajęć w szkole. Jest on realizowany na Wydziale Biologii UAM w Poznaniu w ramach studiów drugiego stopnia na kierunku Nauczanie biologii i przyrody. Możliwość odbycia takich zajęć zawdzięczamy prof. dr hab. Marlenie Lembicz i ambasadorowi programu eTwinning (oraz wicedyrektorowi Szkoły Podstawowej im. Kazimierza Nowaka w Dąbrówce) Tomaszowi Ordzy. W ramach tego modułu kilka grup otrzymało możliwość przygotowania a także przetestowania własnych, autorskich projektów, którym przewodniczyło hasło: rzeki planety.

Całość naszego projektu opiera się o wykorzystanie STEAMowego podejścia do edukacji i narzędzi TIK. Założenia, działania i efekty końcowe projektu zostały osadzone na platformie eTwinning. Projekt stawia na interdyscyplinarność tj. łączenie nauk ścisłych (w tym przypadku biologii) ze sztuką, technologią, matematyką i inżynierią. Jest to zestawienie ucznia z pełnią znaczenia słowa jakim jest nauka. Stawianie na rozwój jego kreatywności, wszechstronności oraz innowacyjności poprzez ukazanie integralności różnych dyscyplin (Khine i in., 2019). Ponadto w obecnych czasach niezwykle istotna jest asymilacja nowoczesnej technologii jako narzędzia umożliwiającego lepszą jakość edukacji. Dzięki temu uczeń może dostrzec jej szerokie zastosowanie w świecie nauki i wykorzystywać je również w celu własnego rozwoju.

Hasło “rzeki planety” przywołuje wiele refleksji i zwraca uwagę ku niezwykle ważnym tematom związanym z kwestiami wód na całym globie. W kontekście rzek często mówi się o ich ochronie, zanieczyszczeniu i wpływie człowieka. Pojęcia te rzadko są rozpatrywane na przykładzie jednego, konkretnego organizmu. Przez co wiele informacji wypływających z rzetelnych źródeł wiąże się z utrudnionym zrozumieniem ich przez uczniów. Na początku rozmyślając o nadrzędnym haśle, poszukiwałyśmy pomysłów w kierunku bioróżnorodności rzek. Ostatecznie po zapoznaniu się z ogólnodostępnymi informacjami skupiłyśmy swoje działania na stworzeniu zajęć przedstawiających problem zanikającej bioróżnorodności w obrębie systemów rzecznych. Tym sposobem udało nam się dotrzeć do olbrzyma pochodzącego z czasów neolitu, czyli jesiotra ostronosego (Acipenser oxyrinchus), a szczególnie do jego bałtyckiej populacji. Gatunek ten niegdyś występował licznie w Odrze i jej dopływach, w szczególności w Warcie, Noteci, Prośnie i niektórych rzekach Śląska. Jednakże w połowie lat 50 XX wieku wyginął. Obecnie jest wdrożony program mający za cel przywrócenie tego gatunku do europejskich rzek.

Kilka słów o realizacji naszego projektu...

Aby nasz pomysł został w pełni zrealizowany uczniowie potrzebowali 3h lekcyjnych na wykonanie przygotowanych dla nich zadań. Na wstępie otrzymali list wraz z opisem wyglądu jesiotra od kanadyjskiej (północnoamerykańskiej) populacji jesiotra ostronosego. List był napisany w języku angielskim i zawierał główny problem warsztatów, czyli poszukiwanie odpowiedzi na pytanie czy wciąż w polskich rzekach występuje jesiotr bałtycki. Na koniec zajęć uczniowie musieli udzielić odpowiedzi na list, również w języku angielskim, zawierając interpretację danych i tekstów źródłowych, które zostały wcześniej przez nas przygotowane. Podczas zajęć, i w trakcie przygotowania do nich, korzystałyśmy z ogólnodostępnych materiałów, m.in. z publikacji “Plan działania HELCOM na rzecz ochrony i restytucji jesiotra bałtyckiego Acipenser oxyrinchus na obszarze Morza Bałtyckiego” (Gessner i in., 2018), a także ze źródeł zawartych na platformie POLONA. Informacje z którymi zapoznali się uczniowie, rozwijały kwestie natury science, wskazywały historyczny obszar występowania, cykl życiowy, powody wyginięcia, a także reintrodukcję jesiotra bałtyckiego. Ze względu na treść materiału lekcje odbyły się w klasie VIII szkoły podstawowej i podejmowały zagadnienia związane z ekologią i ochroną środowiska, a także zagrożeniami różnorodności biologicznej, które według podstawy programowej obejmują właśnie ten etap edukacji.

Pierwszym zadaniem uczniów, już po zapoznaniu się z listem, było odtworzenie wyglądu jesiotra na podstawie załączonego opisu. Każdy z uczniów musiał przedstawić swoją koncepcję graficzną. Ten element zajęć dał im dużo radości i motywacji do działania oraz pozwolił na zainteresowanie się bohaterem naszych zajęć. W dalszych etapach, już w zespołach badawczych, kolejno przechodzili przez analizę i interpretację tekstów oraz materiałów źródłowych, odpowiadając na pytania zawarte po każdym wyznaczonym fragmencie. Materiały zostały umieszczone na platformie Genial.ly w formie interaktywnej prezentacji, dlatego też w trakcie zajęć uczniowie używali tabletów. Z kolei do zapisywania odpowiedzi przygotowane zostały dla nich karty odpowiedzi, które miały za zadnie pomóc uczniom w formułowaniu końcowego listu.

Jednym z zadań było zaplanowanie najbardziej korzystnej wędrówki jesiotra na tarło za pomocą ozobotów. Uczniowie nie tylko musieli zakodować szlak, ale także uargumentować przygotowaną trasę z uwzględnieniem zdobytych do tej pory informacji. Na naszych zajęciach nie została również pominięta kwestia matematyki. W ramach tej nauki uczniowie musieli narysować wykres przedstawiający połowy jesiotra. Był on niezbędną częścią interpretacji danych o przełowieniu jesiotra bałtyckiego.

Całość zajęć wymagała ogromnego zaangażowania i to nie tylko naszego, ale przede wszystkim uczniów. Dzięki temu powstały ważne wytwory twórczej pracy ósmoklasistów m.in. rysunki, listy oraz trasy wędrówek jesiotra bałtyckiego. Z kolei dla nas, czyli przyszłych nauczycielek, było to zdobycie ogromnej dawki wiedzy i doświadczenia pod okiem doskonałych prowadzących. Zrealizowany projekt umożliwił nam poznanie nowych dla nas możliwości współpracy dzięki platformie eTwinning. Zachęcił nas również do poszukiwania nowych form własnego rozwoju.

 

 

Scenariusz zajęć - (Niedo)rzeczne poszukiwanie

 

Przedmiot: Biologia

Klasa: VIII szkoły podstawowej

Czas: 3x45 minut

Cel ogólny lekcji:

Celem projektu jest zapoznanie uczniów z tematem zanikającej bioróżnorodności na przykładzie gatunku jesiotra bałtyckiego.

Cele szczegółowe/operacyjne lekcji:

1. W zakresie wiadomości

1. Zapamiętanie wiadomości – uczeń:

• definiuje pojęcia: bioróżnorodność, konkurencja międzygatunkowa, reintrodukcja;
• wymienia charakterystyczne elementy budowy zewnętrznej ryby;
• wymienia zagrożenia mogące wpłynąć na wyginięcie gatunku;
• podaje przykłady gospodarczego użytkowania ekosystemów;
• wymienia historyczne obszary występowania jesiotra bałtyckiego;

2. Zrozumienie wiadomości – uczeń:

• posługuje się podstawową terminologią biologiczną;
• przedstawia sposób rozmnażania i rozwój ryb;
• przedstawia przykłady działań człowieka wpływających na różnorodność ryb;
• przedstawia istotę różnorodności biologicznej;
• wyjaśnia w jaki sposób cykl życia jesiotra uzależniony jest od środowiska;

2. W zakresie umiejętności

3. Zastosowanie wiadomości w sytuacjach typowych – uczeń:

• tworzy koncepcję graficzną na podstawie opisu;
• tworzy wykres na podstawie danych;
• tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: list, wypowiedź ustna z argumentacją;
• sprawnie komunikuje się w języku polskim oraz w językach obcych nowożytnych - język angielski (tłumaczenie oraz pisanie listu);
• wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji;
• dokonuje obserwacji przedstawicieli ryb (zdjęcia, filmy, schematy itd.) i przedstawia ich cechy wspólne oraz opisuje przystosowania ryb do życia w wodzie;
• koduje wędrówkę jesiotra przy wykorzystaniu ozobotów;

4. Zastosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych – uczeń:

• interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe między zjawiskami, formułuje wnioski;
• przedstawia opinie i argumenty związane z omawianymi zagadnieniami biologicznymi.
• odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne i liczbowe;
• analizuje oddziaływania antagonistyczne: konkurencję wewnątrzgatunkową i międzygatunkową, pasożytnictwo, drapieżnictwo i roślinożerność;
• analizuje zakresy tolerancji organizmu na wybrane czynniki środowiska;
• analizuje wpływ człowieka na różnorodność biologiczną;
• uzasadnia konieczność ochrony różnorodności biologicznej;

Postawy i przekonania:

• Uczeń jest świadomy różnego wpływu człowieka na bioróżnorodność.
• Uczeń jest świadomy problemu zanikającej bioróżnorodności.
• Uczeń doskonali postawy związane z kształtowaniem umiejętności analizy i interpretacji materiałów naukowych.

Metody pracy:

Metoda projektu wykorzystującego ideę STEAM

Forma pracy:

Grupowa

Środki dydaktyczne:

• list od jesiotra z Kanady oraz opis wyglądu jesiotra
• prezentacja multimedialna z materiałami i zadaniami – zamieszczone na platformie Genial.ly
• karty odpowiedzi i projekt graficzny listu
• ozoboty oraz plansze wędrówki jesiotrów
• tablety
• kolorowe długopisy i kartki

Przebieg lekcji (łącznie 135 min):

a)  Faza przygotowawcza (10 min)

Podział uczniów na grupy i wprowadzenie do zajęć. Każda grupa otrzymuje kopertę (znajduje się w niej list i załącznik z opisem wyglądu jesiotra ostronosego).

b) Faza realizacyjna (100 min)

Pierwszym zadaniem uczniów jest odczytanie i przetłumaczenie listu. Został on nadesłany przez jesiotra kanadyjskiego, a więc został napisany w języku angielskim. Po jego odczytaniu uczniowie dowiadują się jakie jest ich główne zadanie – poprzez naukowe śledztwo zbierają informacje na temat populacji jesiotra bałtyckiego.

Kolejne zadanie to odtworzenie wyglądu jesiotra wyłącznie na podstawie dołączonego do listu załącznika z opisem. Uczniowie rysują własne koncepcje wyglądu tej ryby. Wszystkie prace zawieszane zostają na tablicy.

Następnie uczniowie otrzymują tablety i kod QR do multimedialnej prezentacji z materiałami na platformie Genial.ly. Podzielona jest ona na sekcje (wyszczególnione w punktach niżej) składające się z różnych zadań. Po każdej sekcji uczniowie zapisują swoje wnioski na zawarte pytanie na karcie odpowiedzi oraz konfrontują je z pomysłami zapisanymi przez inne grupy.

Na wstępie uczniowie porównują zamieszczony wizerunek jesiotra ze stworzonymi przez siebie koncepcjami. Następnie przechodzą do zadań.

1. Cykl życia

W jaki sposób cykl życia jesiotra uzależniony jest od środowiska? Zapoznanie z tekstem źródłowym oraz rozwiązanie zadania – tekst z lukami. Zapisanie wniosków związanych z pytaniem głównym.

2. Obszar występowania

Gdzie występował jesiotr bałtycki? Analiza mapy z historycznymi obszarami występowania jesiotra bałtyckiego i tekstu opisującego te obszary. Zadanie z dopasowaniem nazwy rzeki do miejsca, w którym jest zaznaczona na mapie. Zapisanie odpowiedzi na pytanie.

3. Połów jesiotrów

Czy połów jesiotra bałtyckiego mógł wpłynąć na spadek jego liczebności? Zapoznanie z zawartymi zdjęciami i tekstem źródłowym. Stworzenie na podstawie przedstawionych danych wykresu połowu jesiotra. Analiza zebranych informacji i zapisanie wniosków.

4. Wrażliwość siedliskowa

W jaki sposób zanieczyszczenia środowiska czy zmiana klimatu mogą wpłynąć na rozwój populacji tego gatunku? Zapoznanie z informacjami i zapisanie odpowiedzi.

5. Gatunki nierodzime

W jaki sposób gatunki nierodzime mogą wpływać na naturalnie występujące populacje? Analiza grafik oraz tekstu i odpowiedź na pytanie.

6. Wpływ energii wodnej

W jaki sposób budowa zapór na rzekach przyczyniła się do wyginięcia jesiotra bałtyckiego? Zapoznanie z zawartymi informacjami i odpowiedź na pytanie.

Projektowanie przy użyciu ozobotów wędrówki jesiotrów na tarło. Uczniowie otrzymują planszę oraz ozoboty, a ich zadaniem jest zakodowanie najkorzystniejszej drogi dla jesiotra oraz uzasadnienie jej przebiegu.

7. Reintrodukcja jesiotra bałtyckiego

W jaki sposób jesiotry ponownie zawitały w wodach polskich rzek i Bałtyku? Restytucja i reintrodukcja - rozróżnienie pojęć. Uczniowie oglądają fragment filmu na temat reintrodukcji jesiotra. Fragment tekstu o wykorzystaniu do reintrodukcji podobnej genetycznie populacji z Kanady. Podsumowanie zadania i zapisanie wniosków.

8. Targ rybny

W jaki sposób jako świadomi konsumenci możemy wpływać na przełowienie? Przy pomocy Poradnika Rybnego WWF uczniowie wybierają najkorzystniejszą z ofert przedstawionych na rybnym targu. Uzasadniają swój wybór oraz odpowiadają na pytanie główne.

c) Faza podsumowująca (25 min)

Ostatnim zadaniem każdej z grup jest napisanie listu z odpowiedzią. Uczniowie otrzymują projekt graficzny listu i formułują jego treść w języku angielskim. Na koniec następuje odczytanie listów oraz podsumowanie projektu.

Dla zainteresowanych uczniów na ostatnim slajdzie przygotowane są dodatkowe materiały na temat jesiotrów.