Aktualności

Edukacja przedmiotowa odchodzi do tzw. lamusa...

Na szczęście! Dlaczego?

Dzisiaj wiemy już więcej o funkcjonowaniu naszego mózgu i wszechświecie, w którym żyjemy. Wszechświat jest spójną całością, składa się z sieci mikro- i makroświatów powiązanych ze sobą, a my jesteśmy jego częścią. Jeden z fizyków, Michio Kaku powiedział: Najbardziej złożony obiekt w znanym wszechświecie znajduje się prawdopodobnie na Twoim ramieniu. Mózg i wszechświat to dwa byty o skrajnie różnych rozmiarach, ale … neurony i galaktyki budują podobne struktury morfologiczne. Oba byty są zorganizowane w sieci, klastry węzłów i połączenia. Kosmiczna sieć galaktyk wygląda podobnie do sieci wszystkich komórek nerwowych tworzących mózg (Vanchurin 2020). Świat stanowi spójną całość, a my postrzegamy i interpretujemy go holistycznie. Zatem przyjęty podział w szkołach na przedmioty zakłóca uczniom poznawanie, wyjaśnianie i rozumienie świata w jego właściwej formie. A nasi uczniowie, na każdym poziomie kształcenia, potrafią myśleć „sieciowo”, a nie tylko „liniowo” wg zajęć przedmiotowych, i świetnie sobie radzą w wykonywaniu wielu transdyscyplinarnych zadań jednocześnie.

Nauczyciel

Wiedząc powyższe zdajemy sobie sprawę, jak nigdy dotąd, że konieczna jest zmiana w programach kształcenia nauczycieli. Nauczyciel, od którego zależy tak wiele w procesie edukacji, powinien od samego początku swoich studiów być kształcony tak, aby dostrzegał spójność świata, potrafił zadawać pytania (i poszukiwać na nie odpowiedzi) dotyczące zjawisk, procesów, mechanizmów do opisu obiektywnie istniejącej rzeczywistości nieskrępowanej ramami jednego tylko przedmiotu. Wtedy, być może, edukacja stanie się w pełni spersonalizowana i nastawiona na weryfikację wiedzy, a nie jej gromadzenie i zapamiętywanie na potrzeby sprawdzianów z różnych przedmiotów. Mimo, że truizmem jest stwierdzenie, że dziś wiedza jest w tzw. zasięgu ręki, to w naszych szkołach za mało uczymy myślenia krytycznego, eksperymentowania, refleksyjności i komunikowania się. Oczywiście, że są szkoły w Polsce i są nauczyciele, którzy tego uczą, ale wg naszej opinii to ciągle nie jest kształcenie powszechne. Uważamy, że pierwszym krokiem w zmianie edukacji młodych ludzi jest dokonanie zmian w programach kształcenia nauczycieli (Initial Teacher Education), procesie który powinien uświadomić przyszłemu edukatorowi, że wchodząc do szkoły/klasy staje się jednocześnie i nauczycielem, i uczniem, a do jego najważniejszych zasobów należy zdolność myślenia krytycznego, umiejętność komunikowanie się z innym pokoleniem i znajomość i umiejętność wykorzystania najnowszych technologii do wzmacniania procesu poznawania świata przez uczniów. Ważne jest także, aby potrafił dbać i korzystać świadomie ze swoich emocji, pasji, bo te cechy mogą być katalizatorami dla jego samorozwoju w nauczaniu, podobnie jak wiedza i kompetencje (Caena 2014).

Propozycja kształcenia – tworzenie i wdrażanie projektów STEAM w szkole

Na Wydziale Biologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, już po raz trzeci, w programie kształcenia przyszłych nauczycieli znalazł się moduł – STEAM i TiK w projektach na lekcjach. Jest to moduł 45 godzinny, obejmujący różne formy zajęć: wykład, konwersatoria, ćwiczenia oraz zajęcia praktyczne, czyli wdrożenie autorskiego projektu w szkole. Zajęcia nie są obligatoryjne, ale od trzech lat skutecznie gromadzą zainteresowanych studentów. Realizacja modułu jest ściśle związana z międzynarodową platformą eTwinning. To dzięki niej studenci dołączyli do europejskiej inicjatywy eTwinning Initial Teacher Education (ITE), która z sukcesem realizowana jest w innych państwach Unii Europejskiej pomagając przygotować młodych nauczycieli do pracy wg nowoczesnych metod. W trakcie kursu studenci nawiązują kontakty z innymi uczelniami, poznają platformę ESEP i eTwinning oraz szereg innych, wartościowych w ich przyszłej pracy inicjatyw: Science on Stage Europe, Science on Stage Poland oraz The European Blue Schools. Dzięki tym zajęciom studenci, a potem ich uczniowie zyskują:

• możliwość dalszego rozwoju zawodowego i współpracy międzynarodowej,
• rozwijania kreatywności, umiejętności współpracy,
• wzmocnienia postawy odkrywcy/badacza rzeczywistości w której żyją,
• dbania o dobrostan nauczyciela i ucznia.  

Dobrostan nauczyciela

W przypadku nauczyciela – dbałość o jego tzw. dobrostan jest szczególnie ważna w kwestii przeciwdziałania powszechnemu wypaleniu zawodowemu. Edukacja STEAM, wdrażana podczas zajęć w naszym module działa przede wszystkim w poniższych obszarach wzmacniając ogólny well-being nauczyciela, a w dłuższej perspektywie także ucznia:

• Rozwój interdyscyplinarny. Poprzez wyszukiwanie kontekstów interdyscyplinarnych, które są podstawą projektów STEAM, studenci uczą się integrować różne dziedziny wiedzy. To zwiększa ich kompetencje oraz daje im narzędzia do prowadzenia bardziej angażujących i inspirujących zajęć, co jest kluczowe dla utrzymania motywacji i satysfakcji z pracy.
• Rozwój praktycznych umiejętności. Zajęcia koncentrują się na praktycznych umiejętnościach, takich jak tworzenie i implementacja projektów międzynarodowych, kodowanie, druk 3D oraz wykorzystanie technologii TIK. Rozwijanie tych kompetencji technologicznych nie tylko wzbogaca warsztat przyszłych nauczycieli, ale także sprawia, że czują się oni bardziej pewni w nowoczesnym środowisku edukacyjnym.
• Współpraca i wsparcie. STEAM wymaga i promuje współprace zarówno między nauczycielami różnych przedmiotów, jak i z międzynarodowymi partnerami. Tego rodzaju integracja społeczności edukacyjnej sprzyja tworzeniu wspierającego środowiska pracy, co jest ważnym czynnikiem zapobiegającym wypaleniu zawodowemu.
• Innowacyjność i twórczość. Studenci pracują nad innowacyjnymi, autorskimi projektami, co rozwija ich kreatywność. Takie podejście nie tylko wzbogaca proces nauczania, ale również daje nauczycielom poczucie spełnienia i satysfakcji z wprowadzania nowych, ciekawych metod pracy, a także stymuluje ich ciągły rozwój.
• Zdobywanie doświadczenia. Realizacja autorskich projektów w szkole daje studentom cenne doświadczenie praktyczne. Dzięki temu przyszli nauczyciele mogą lepiej przygotować się do wyzwań zawodowych, co zwiększa ich pewność siebie i poczucie kompetencji.
• Rozwój umiejętności miękkich. STEAM rozwija takie umiejętności jak praca zespołowa, komunikacja oraz samoocena. Nabywanie tych umiejętności pozwala przyszłym nauczycielom na lepsze zarządzanie stresem i konstruktywne radzenie sobie z krytyką. Ponadto, angażujące i różnorodne metody nauczania, które są częścią programu, mogą przeciwdziałać rutynie i monotonii, co jest częstą przyczyną wypalenia zawodowego.

Projekty STEAM roku 2024

Tematem przewodnim dla tworzonych projektów STEAM w roku akademickim 2023/2024 przez studentów kierunku nauczanie biologii i przyrody na Wydziału Biologii UAM w Poznaniu było hasło My w bioróżnorodności. Efektem pracy są dwa innowacyjne projekty, stworzone i zrealizowane przez studentów-przyszłych nauczycieli z uczniami w szkole patronackiej dla Wydziału Biologii UAM.

Pierwszy z projektów, zatytułowany Podróż przez 5 mld lat, dotyczył zmian na kuli ziemskiej, prezentując uczniom najistotniejsze wydarzenia, które wpływały na bioróżnorodność. Projekt ten umożliwił uczniom zrozumienie, jak różnorodne czynniki środowiskowe i ewolucyjne kształtowały życie na Ziemi na przestrzeni miliardów lat. 

Drugi projekt nosił tytuł poŁĄCZmy się i skupiał się na obecnej bioróżnorodności życia na łące wokół szkoły. Część zadań w ramach tego projektu realizowana była także w partnerskiej szkole w Portugalii, co wprowadziło element współpracy międzynarodowej. Studenci przygotowali szereg materiałów edukacyjnych, takich jak elektroniczne wydanie gazety, escape room oraz trasy ozobotów, które angażowały uczniów w odkrywanie i dokumentowanie lokalnej bioróżnorodności.

Elementy kluczowe tegorocznych zajęć stanowiło planowanie wyposażenia klas przyszłości do nauczania przedmiotów przyrodniczych, wyszukiwanie interdyscyplinarnych kontekstów w podstawach programowych oraz poznanie platformy ESEP i eTwinning. Jednym z aspektów prac nad planowaniem projektów było poznanie zrealizowanych już działań w Szkole Podstawowej im. Kazimierza Nowaka w Dąbrówce, która posiada tytuł Szkoły eTwinning. Uczniowie tej szkoły od lat uczestniczą w międzynarodowych projektach osadzonych w metodyce STEAM.

Częścią praktyczną modułu było także kodowanie Ozobotów i robotów Dash. Ta aktywność umożliwiła studentom zdobycie umiejętności programowania małych robotów edukacyjnych, które mogą być wykorzystywane na lekcjach przedmiotów przyrodniczych. Podczas zajęć przyszli nauczyciele poznali także aplikacje do, m.in., tworzenia ebooków, chmur wyrazowych, escape roomów. Z ich pomocą stworzą nowoczesne, angażujące materiały dydaktyczne. Efekty swoich działań umieszczali na TwinSpace stworzonego do celów realizacji modułu projektu eTwinning. Warto dodać, że uczestnicy modułu uzyskali certyfikaty ukończenia szkoleń eTwinning, co ma bezpośrednie przełożenie na ich atrakcyjność na rynku pracy.

Podsumowanie

Najczęściej, kiedy opowiadamy o interdyscyplinarnych projektach STEAM i ich realizacji w szkole to słyszymy, że to niemożliwe, bo: nie zrealizujemy podstawy programowej, uczniowie sobie z tymi projektami nie poradzą i w efekcie niczego się nie nauczą, zapanuje chaos w klasie... i wiele innych argumentów na „nie”. Tymczasem nasze doświadczenie pokazuje, że przeszkoleni w ciągu jednego semestru studenci w zakresie edukacji wg modelu STEAM z sukcesem potrafią napisać projekt, który nie ogranicza się do jednego przedmiotu i zrealizować go w szkole uzyskując pozytywną informację zwrotną od uczniów i obserwując przy tym ogromne ich zaangażowanie w realizacje zaproponowanych działań. Weryfikacja po zajęciach wyraźnie pokazuje także bardzo efektywne przyswojenie materiału, zrozumienie i umiejętność zastosowania przekazanej wiedzy. Chaosu nie zaobserwowano....

Zdajemy sobie sprawę, że model edukacji STEAM, jest jednym z wielu dostępnych i ciekawych modeli pracy, ale ten jako jedyny odwołuje się do myślenia „sieciowego” typowego dla naszego mózgu, a praca wg niego polega na towarzyszeniu uczniowi (a nie nauczaniu) w odkrywaniu świata.

Pokolenia się zmieniają, tak jak ich perspektywy i sposób postrzegania, stąd edukacja ZAWSZE będzie w procesie poszukiwania i ewolucji, tak charakterystycznych dla modelu STEAM.

Grupa studentów uczestnicząca w mini konferencji pt. Edukacja Przyszłości na zakończenie zajęć w ramach modułu STEAM i TiK w projektach na lekcjach  z udziałem gości: Wojciech Szulc - Wielkopolski Wicekurator Oświaty, Karolina Adamska - dyrektor Wydziału Wspierania Edukacji Kuratorium Oświaty w Poznaniu, Dominika Wojcieszek - edukatorka i koordynatorka sieci European Blue Schools, Dziekan Wydziału  Biologii prof. UAM dr hab. Beata Messyasz, oraz prowadzący moduł prof. Marlena Lembicz i Tomasz Ordza.

Autorzy:

• Prof. dr hab. Marlena Lembicz
  Botanik, ekolog roślin, nauczyciel akademicki na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zajmuje się ekologicznymi i ewolucyjnymi efektami interakcji między grzybami endofitycznymi a roślinami i zwierzętami. Autorka wielu naukowych artykułów na ten temat. Przewodnicząca poznańskiej sekcji mykologicznej Polskiego Towarzystwa Botanicznego i ogólnopolskiej sekcji Grzyby w interakcjach Polskiego Towarzystwa Mykologicznego. Absolwentka studiów podyplomowych – technologia kształcenia na UAM oraz szkoły tutorów I stopnia, certyfikowany przywódca w edukacji.
• Tomasz Ordza
  Wicedyrektor Szkoły Podstawowej im. Kazimierza Nowaka w Dąbrówce, nauczyciel przedmiotów science, podróżnik zafascynowany ekologią, Ambasador programu eTwinning. Stara się, aby jego uczniowie byli świadomymi obywatelami, myśleli globalnie, działali lokalnie i uśmiechali się do otaczającego świata.