Scenariusze

  W dobie wszechobecnych mediów oraz natłoku informacji pochodzących z rozlicznych źródeł, łatwo jest zgubić się nam, dorosłym użytkownikom mediów. A jeżeli dla nas, osób posiadających wiedzę i doświadczenie oraz świadomość zagrożeń płynących z internetu, gąszcz medialny może stanowić wyzwanie, to jak mogą się poczuć w nim nasi uczniowie? W związku z powszechnością mediów społecznościach, które dla młodych użytkowników internetu są prawdopodobnie jedynym źródłem informacji, warto zastanowić się nad tym, jak rozwijać u naszych uczniów umiejętności, takie jak krytyczne myślenie czy selekcja i analiza informacji. Już we wstępie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia możemy przeczytać, że: Szkoła ma również przygotowywać uczniów do dokonywania świadomych i odpowiedzialnych wyborów w trakcie korzystania z zasobów dostępnych w internecie, krytycznej analizy informacji, bezpiecznego poruszania się w przestrzeni cyfrowej (…).

Jest wiele aspektów szeroko pojętego e-bezpieczeństwa, o którym należy rozmawiać z uczniami. Ale zamiast zwykłej rozmowy, która naturalnie również posiada wiele zalet, warto zaangażować uczniów w aktywną pracę i poszukiwania. Stąd też pomysł na lekcję poświęconą fake newsom. Przygotowany scenariusz (dostępny poniżej) jest przeznaczony dla uczniów szkół ponadpodstawowych do zrealizowania na lekcji języka angielskiego lub innego języka nowożytnego. Pracując w szkole ponadpodstawowej, wielokrotnie miałem okazję przekonać się, że uczniowie żyją i poruszają się w świecie wirtualnym dużo szybciej i z większą swobodą niż ja czy inni nauczyciele. Jednak nie oznacza to, że korzystają z zasobów internetu w sposób bezpieczny i świadomy. Zdarzało się, że uczniowie pytali mnie: „A widział pan/ słyszał pan, że…?” i tu pojawiała się jakaś sensacyjna wiadomość ze świata polityki lub kultury dotycząca wypowiedzi i zachowań osób publicznych. Niestety, rzadko były to informacje zweryfikowane, a co ważniejsze, prawdziwe. A mając dostęp do wielu mediów społecznościowych, często i błyskawicznie rozpowszechniają niesprawdzone treści. Ponownie, kwestię mediów i rolę nauczyciela w zakresie odpowiedniego z nich korzystania określa podstawa programowa: Ponieważ środki społecznego przekazu odgrywają coraz większą rolę, zarówno w życiu społecznym, jak i indywidualnym, każdy nauczyciel powinien poświęcić dużo uwagi edukacji medialnej, czyli wychowaniu uczniów do właściwego odbioru i wykorzystania mediów. Słownik Języka Polskiego PWN definiuje „fake news” jako „nieprawdziwe, fałszywe wiadomości, najczęściej rozpowszechniane przez tabloidy w celu wywołania sensacji, bądź zniesławienia kogoś”. I od tego właśnie warto zacząć lekcję – od zdefiniowania pojęcia fake newsów. Ale zamiast podawać uczniom gotową definicję, zdecydowanie lepiej usłyszeć co oni mają do powiedzenia na dany temat. Stąd pomysł na burzę mózgów i odpowiedź na pytanie „What is fake news?”. W tym celu przygotowałem bardzo prosty materiał na stronie Answergarden, która pozwala na szybkie uzyskanie informacji zwrotnej w czasie rzeczywistym. Odpowiedzi udzielone przez uczniów pojawiają się w formie chmury wyrazowej, której przykład zamieszczam poniżej. Poprosiłem uczniów, aby odpowiadając na pytanie napisali wszystko co przychodzi im do głowy w związku z pojęciem „fake news” – czym są, gdzie można się z nimi spotkać, jakie towarzyszą im emocje etc.

Przygotowanie takiej ankiety zajmuje dosłownie kilka sekund – wpisujemy nasze pytanie na stronie Answergarden oraz klikamy plusik Create oraz ustawiamy długość odpowiedzi (Answer Length) na 40 znaków. Nie zmieniam żadnych innych ustawień – ankieta jest gotowa i możemy przesłać uczniom link. Powyższa chmura wyrazowa jest efektem burzy mózgów zrealizowanej w trakcie nauczania zdalnego. W nauczaniu stacjonarnym realizujemy tę aktywność na zajęciach za pomocą smartfonów. Na zakończenie warto podsumować zadanie krótko omawiając uzyskane odpowiedzi. Na tę aktywność możemy przeznaczyć około sześciu minut, jednak jako praktycy wiemy, że akurat czas to element trudny do zaplanowania i w zależności od uczniów zadanie może zająć nieco dłużej lub nieco krócej. Kolejna aktywność ma na celu pokazać uczniom jak łatwo jest kogoś oszukać, nie tylko w mediach, ale również w świecie rzeczywistym. Prosimy uczniów o przygotowanie trzech zdań o sobie w języku angielskim (lub innym nauczanym języku nowożytnym), z których jedno musi być fałszywe. Zdania mogą dotyczyć ich zainteresowań, opinii na omawiamy niedawno temat lub zawierać strukturę gramatyczną, którą warto utrwalić. Dajemy im trzy-cztery minuty na przygotowanie. Po upływie tego czasu prosimy osoby chętne (lub wyznaczamy sami) do przeczytania swoich zdań, a pozostałych uczniów do zgadywania które zdania są fałszywe. Na koniec podsumowujemy zadanie krótką dyskusją z uczniami (czy łatwo rozpoznać kłamstwo? czy łatwo oszukać innych? etc). W zależności od zaangażowania uczniów, zadanie może trwać około dziesięciu minut. Zadanie to nie wymaga od nas żadnego wcześniejszego przygotowania i może być zrealizowane zarówno w nauczaniu zdalnym, jak i stacjonarnym. Ciekawym aspektem tego zadania mogą być interakcje i emocje jemu towarzyszące – w przypadku gdy uczniowie się widzą, dla niektórych oszukiwanie rówieśników może być trudniejsze (lub łatwiejsze), gdyż wypowiedziom ustnym towarzyszy mowa ciała, która może zdradzić które zdania są nieprawdziwe. Celem następnej aktywności jest nie tyle sprawdzenie wiedzy uczniów, ile zweryfikowanie posiadanej i przekazanie im nowej wiedzy w ciekawy i angażujący sposób. Przygotowałem quiz multimedialny na stronie Kahoot! dotyczący fake newsów.

Quiz jest krótki, składa się tylko z ośmiu pytań, ale (przynajmniej mam taką nadzieję) przekazuje uczniom sporo nowej wiedzy. Przed grą z uczniami sugeruję, aby nauczyciele samodzielnie przejrzeli pytania i odpowiedzi  do quizu, aby móc omówić każde z nich z uczniami. Przygotowując tę aktywność zapoznałem się z informacjami na kilku stronach internetowych, aby móc wyjaśnić każde z pojęć przedstawionych w quizie. Polecam Państwu krótką lekturę wybranych stron:

• Demagog
• Akademia Fact-Checkingu - Demagog
• Poynter
• Internet Archive
• TeachThought

Aby zagrać w quiz Kahoot! uczniowie logują się na stronie www.kahoot.it i wpisują wygenerowany automatycznie kod PIN oraz swoje imię (i nazwisko lub pierwszą literę nazwiska). Nauczyciel może zagrać z uczniami w quiz bez logowania czy rejestracji, ale na pewno wygodniejszą formą jest założenie przez nauczyciela bezpłatnego konta na stronie https://kahoot.com/, dzięki czemu mamy dostęp do raportów z quizów, gdzie możemy podejrzeć indywidualne wyniki naszych uczniów. Quizy Kahoot! nie tylko angażują uczniów do zabawy i nauki (grając, uczniowie od razu otrzymują informację zwrotną i poznają poprawne odpowiedzi), ale również wprowadzają element rywalizacji, ponieważ każda poprawna odpowiedź jest nagradzana punktami, ale liczy się zarówno poprawność, jak i prędkość odpowiedzi, a po każdym pytaniu pojawia się ranking graczy. Grając z uczniami wyjaśniałem każde pytanie po jego zakończeniu, aby dokładnie przedstawić im każde zagadnienie, a po zakończeniu quizu zapytałem ich czy nauczyli się czegoś nowego. Quiz oraz omówienie zagadnień to około dziesięciu minut. Ostatnim zadaniem wprowadzającym nowe i porządkującym poznane pojęcia i wiedzę jest quiz przygotowany na stronie Wordwall - ćwiczenie typu dopasowywanie (Link do quizu). W quizie uczniowie muszą dopasować dziesięć pojęć związanych z fake newsami do ich definicji. Część pojęć pojawiła się już wcześniej w quizie Kahoot!, ale tym razem wiedza ma już być utrwalana. Strona Wordwall pozwala na zadawanie ćwiczeń uczniom, aby wykonali je indywidualnie generując link, w którym uczniowie muszą podać swoje imię (i nazwisko) i klasę. Dzięki temu ćwiczeniu uczniowie mogą sami sprawdzić swoją wiedzę, w swoim własnym tempie. Po zakończeniu, nauczyciel otrzymuje informacje o wyniku każdego ucznia w zakładce „moje wyniki”. Podsumowując to zadanie, wyświetlam quiz uczniom (na lekcji zdalnej poprzez udostępnianie ekranu, a na stacjonarnej na rzutniku), wspólnie rozwiązujemy zadanie i omawiamy wszystkie pojęcia. To zadanie może zająć nawet dziesięć minut, ale i tutaj musimy być elastyczni. Wirtualnej formie zadania towarzyszy materiał drukowany, z którego można skorzystać na przykład na lekcji stacjonarnej. Zamiast przeprowadzania quizu multimedialnego, możemy podzielić uczniów w małe grupy i dać im wycięte materiały, aby dopasowali pojęcia do definicji (przykład poniżej). Taka forma urozmaicenia lekcji dość mocno cyfrowej może pozytywnie wpłynąć na tempo lekcji i pozwoli utrzymać zaangażowanie uczniów.  

Na koniec lekcji uczniowie otrzymują krótkie zadanie domowe – przygotowanie jednej informacji w języku angielskim w dwóch wersjach: prawdziwej i sfałszowanej. Korzystając z internetu uczniowie znajdują interesujący ich krótki tekst lub nagłówek podający prawdziwą informację, a następnie zmieniają jego część tak, aby przedstawiała nieprawdziwe informacje. Następnie, podczas kolejnej lekcji uczniowie prezentują swoje informacje, a pozostali, korzystając z internetu, weryfikują która z dwóch wersji informacji jest prawdziwa. To zadanie może zostać zrealizowane w całości w trakcie kolejnej lekcji, włącznie z przygotowaniem – zależy to w dużej mierze jak rozwinie się praca uczniów nad poszczególnymi poprzednimi zadaniami. W przypadku każdego zadania trzeba wziąć pod uwagę umiejętności uczniów oraz ich zaangażowanie i jeżeli zaistnieje taka konieczność, można odpowiednio skrócić niektóre elementy, a nawet zrezygnować z wykonania jakiegoś zadania lub wydłużyć całość do dwóch lekcji. Po wykonaniu szeregu działań wspierających edukację medialną, nasi uczniowie będą w sposób bardziej świadomy korzystać z mediów oraz przedstawianych w nich informacji. Nabiorą również umiejętności weryfikowania wyszukiwanych treści oraz poszerzą swoją wiedzę o szereg zagadnień związanych z fake newsami. Co więcej, angażując uczniów do powyższych zadań, będziemy w ciekawy sposób realizować nie tylko treści podstawy programowej, ale również podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2020/2021 – Wykorzystanie w procesach edukacyjnych narzędzi i zasobów cyfrowych oraz metod kształcenia na odległość. Bezpieczne i efektywne korzystanie z technologii cyfrowych.  

Artykuł jest jednym z cyklu materiałów przygotowanych przez naszych ekspertów na temat edukacji medialnej. Zapraszamy do lektury pozostałych!

Zachęcamy do skorzystania ze scenariusza lekcji»

Autor: Łukasz Kamiński - Ambasador i trener warsztatów komputerowych eTwinning w województwie pomorskim

Nauczyciel języka angielskiego w Zespole Szkół Gastronomiczno – Hotelarskich w Gdańsku. Zrealizował 13 projektów eTwinning. Laureat Krajowej i Europejskiej Odznaki Jakości. Koordynator projektu Erasmus+. Uczestniczył w międzynarodowym szkoleniu 1:1 Pedagogy and devices zorganizowanym w Brukseli przez European Schoolnet w ramach szkoleń z cyklu Future Classroom Lab. Dzięki szkoleniu zdobył wiedzę dotyczącą wykorzystania narzędzi technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK) w dziedzinie edukacji, a w szczególności tabletów. Obecnie w pracy z młodzieżą wykorzystuje nowoczesne technologie (praca z tabletami na lekcjach języka angielskiego), aby motywować uczniów i pobudzać ich kreatywność. W latach 2015-2016 prezentował swoje osiągnięcia, narzędzia oraz przykłady dobrych praktyk podczas seminariów oraz konferencji międzynarodowych eTwinning.