Scenariusze

Kształtowanie zdolności świadomego korzystania z zasobów internetowych, filtrowania informacji, użytkowania narzędzi cyfrowych, czy przestrzegania netykiety to umiejętności człowieka 21. wieku. Kompetencje te, nabywane już w pierwszych latach nauki, stały się nieodzownym elementem codzienności, zyskując na popularności w dobie zdalnej szkoły. Szeroko rozumiana edukacja medialna przenika do treści nauczania niemal wszystkich przedmiotów, dając wiele możliwości działań interdyscyplinarnych, łączących aspekty kilku dziedzin, jednocześnie pobudzając uczniowską produktywność i budowanie postawy świadomego użytkownika sieci.

Do takich, wielokierunkowych działań, które z łatwością można wdrożyć w szkole, należy miniprojekt: Stop fake newsom, tak dla netykiety! Łączy on elementy kształcenia językowego, wykorzystanie technologii, promowanie właściwych postaw społecznych z zagadnieniami dotyczącymi edukacji medialnej w szkole w zakresie umiejętności tworzenia i doboru treści, przestrzegania zasad netykiety oraz zakłada wykorzystanie bezpłatnego narzędzia TIK - Canva. Optymalne efekty przyniesie realizowanie go z uczniami klas 7 i 8 szkół podstawowych oraz szkół średnich, dla których aktywna obecność w wirtualnym świecie jest na porządku dziennym. Projekt charakteryzuje się elastycznością- poszczególne etapy łatwo dostosować do aktualnej formy nauczania (zdalnej i stacjonarnej), predyspozycji uczniów klas młodszych (wykorzystanie treści stworzonych przez starszych kolegów jako podstawy do rozmowy na temat netykiety lub realizacji wyłącznie ostatniego etapu - budowania komentarzy zgodnych z netykietą), dostępności sprzętowych (część działań można wykonać w formie papierowej), czy nauczanego przedmiotu (poruszane w nim zagadnienia można wykorzystać na potrzeby lekcji języka obcego, polskiego, wiedzy o społeczeństwie, informatyki lub realizując program wychowawczy). NA jego realizację potrzeba 2- godzin lekcyjnych. Pytania, na które będziemy wraz z uczniami szukać odpowiedzi, to:

• Czy warto wierzyć w to, co czytamy/widzimy w sieci?
• Jak selekcjonować informacje, aby oddzielić prawdę od fikcji?
• Jak i kiedy wyrażać opinię nie naruszając zasad netykiety?

W projekcie kryje się potencjał rozszerzenia o dyskusję, czy formę pisemnej wypowiedzi w języku ojczystym lub obcym. Ponadto, odpowiednia modyfikacja pozwala na wysunięcie na pierwszy plan wykorzystania technologii, czy położenie nacisku na analizę i kształtowanie postaw. Dzięki temu projekt realizować będzie szereg założeń przewidzianych w podstawie programowej dla poszczególnych etapów edukacyjnych. Zanim na dobre zajmiemy się przebiegiem działań w projekcie, poznajmy narzędzie TIK, które będzie stanowić jego podstawę. Canva to bezpłatny program (dodatkowo po wypełnieniu specjalnego formularza Canva dla edukacji można uzyskać dostęp do pakietu Premium) służący do projektowania szeroko pojętej grafiki. Jedną z najciekawszych i pobudzających uczniowską kreatywność opcji proponowanych przez Canvę jest zredagowanie okładki magazynu-  z tej właśnie możliwości skorzystamy, realizując projekt Stop fake newsom, tak dla netykiety! Uczniowie, podzieleni na 3-4-osobowe zespoły będą mieli szanse całkowicie od podszewki lub wykorzystując gotowy szablon, zaprojektować front wymyślonego przez siebie magazynu plotkarskiego. Stworzą i umieszczą na nim nagłówki, do których dobiorą zdjęcia oraz zdecydują o innych kwestiach techniczno-wizualnych. W działaniu ograniczać ich będzie wyłącznie kreatywność. Cel jest jeden: na okładce muszą znaleźć się zarówno zebrane przez uczniów najświeższe fakty, jak i historie w pełni zmyślone, czyli ich własne fake-newsy. Zanim jednak grupy zajmą się ich tworzeniem, należy przedyskutować z nimi kwestię tego, w jaki sposób taki nagłówek jest zbudowany (krótki, hasłowy, chwytliwy, w formie równoważnika zdania, okraszony zdjęciem). Co więcej, w przypadku, gdy projekt będzie realizowany na lekcjach języka obcego, warto także poświęcić chwilę na przypomnienie używanych do tego celu struktur. Przede wszystkim jednak konieczna będzie rozmowa o tym, czym są fake-newsy: to informacje, których głównym celem jest wprowadzenie odbiorcy w  błąd. Często pojawiają się jako posty w mediach społecznościowych, czy memy, a ich intencja to najczęściej wzbudzenie sensacji, dzięki której nieprawdziwe wiadomości w szybkim tempie rozprzestrzenią się w internecie. Podszywanie się pod wiarygodnych użytkowników, czy prezentowanie oprawy graficznej do złudzenia przypominającej wiarygodne źródła informacji, z wykorzystaniem elementów prawdziwych, czy żartów, to najczęściej spotykane oblicza tego internetowego wroga. Ponadto, fake newsy potrafią przyjąć formę dużo trudniejszą do zidentyfikowania. Za pomocą bardziej zaawansowanych działań mogą „podszyć się" pod artykuł prasowy, podcast, czy nawet wiarygodnie wyglądający materiał filmowy. Taką, znacznie bardziej szkodliwa konstrukcja nosi nazwę deepfake (ang. deep- głęboki, fake- podróbka, imitacja). Na całym świecie pojawiają się serwisy, których zadaniem jest weryfikacja krążących w internecie fałszywych informacji. Jednak każdy świadomy użytkownik sieci www może, wykazując się krytycznym spojrzeniem na to, co widzi lub słyszy, próbować potwierdzić ich prawdziwość, stosując się do kilku zasad, rekomendowanych przez ISSA- międzynarodową organizację zajmującą się ochroną zasobów informacyjnych (Pełna lista rekomendacji/zasad znajduje się w dołączonym scenariuszu zajęć).

Pierwszym etapem projektu „Stop fake newsom, tak dla netykiety” jest zapoznanie uczniów z programem Canva: założenie bezpłatnego konta i poznanie podstawowych możliwości zajmuje kilka minut, po których można rozpocząć działania redakcyjne: wybrać szablon, zdjęcie i kolorystykę okładek magazynów. Gdy te czynności są już za nami, przechodzimy do głównego zadania, czyli wyszukiwania lub wymyślania treści nagłówków. Znalezienie informacji zgodnych z prawdą ułatwimy uczniom wskazując wiarygodne źródła (oficjalne strony i fanpage, serwisy informacyjne), natomiast inspiracją dla twórczego procesu tworzenia fake-newsów mogą być działania kontrowersyjnego gwiazdora, trendy, czy bieżące wydarzenia (Pełna lista rekomendacji/zasad znajduje się w dołączonym scenariuszu zajęć). Ważne, aby kierować uwagę uczniów wymyślających nieprawdziwe informacje na mechanizm ich tworzenia, wskazując, w jakim stopniu niewielkim wysiłkiem można przekłamać rzeczywistość. Następnym krokiem jest „składanie” okładek: na każdej z nich powinno znaleźć się 4-5 nagłówków, wśród nich co najmniej jeden dotyczący historii całkowicie "wyssanej z palca". Fronty powstałe w ten sposób można wydrukować lub, w przypadku realizowania działań zdalnie - umieścić na klasowej tablicy (utworzonej np. na Linoit) lub udostępnić na platformie edukacyjnej, z której korzystamy w bieżącym nauczaniu.

Kolejnym etapem działań zespołów będzie analiza wszystkich okładek i wyszukanie wśród nich informacji fałszywych: w jaki sposób czytelnik jest w stanie sprawdzić ich wiarygodność? gdzie szukać źródeł? czego się wystrzegać podczas buszowania w internetowym gąszczu informacji? Dlaczego nie warto wierzyć we wszystko, co widzimy/słyszymy w sieci? Po przeprowadzeniu takiej oceny oraz sprawdzeniu na forum klasy, które z naszych magazynowych nagłówków rzeczywiście okazały się prawdą, a które są jedynie wytworem fantazji, pora na rozmowę o netykiecie, czyli zbiorze zasad, którymi powinien kierować się świadomy internauta. Spytajmy uczniów, czy wiedzą, czym jest to zjawisko? Czy jest popularne? Jakie są jego zasady i czy warto ich przestrzegać? (Pełna lista rekomendacji/zasad znajduje się w dołączonym scenariuszu zajęć). Zapewne usłyszymy odpowiedzi, że publikując w sieci (najczęściej komentarze w mediach społecznościowych) powinniśmy zachować kulturę słowa, wystrzegać się trollowania (zaczepnych wypowiedzi), czy nie pisać wielkimi literami. Być może uczniowie odniosą się również do zasady poszanowania praw autorskich (podawania źródła obrazu, czy cytatu), a także respektowania reguł obowiązujących w grupach zrzeszających społeczności w mediach. Dobrze, jeśli wspomni się o hejcie, czyli całkowitym przeciwieństwem netykiety - jedna z jej zasad mówi o tym, aby pod żadnym pozorem nie reagować w sposób podobny do osoby oczerniającej. Uczniowie właściwie wdrożeni do zagadnienia netykiety nie będą mieli trudności z wykonaniem zadania wieńczącego cały projekt: dodawania komentarzy. Teraz, samodzielnie, lub wciąż w grupach, publikujemy opinie do nagłówków (tych fałszywych i prawdziwych) wybranych okładek. Możliwość dodawania komentarzy uzyskamy udostępniając je liderom każdej z grup (prosta instrukcja udostępniania plików znajduje się w scenariuszu zajęć). Aby taki komentarz dodać do wersji cyfrowej powstałych okładek, wystarczy we właściwym miejscu wpisać na nich tekst (zmniejszając czcionkę tak, by na stronie zmieściło się kilka wpisów). W przypadku, gdy uczniowie pracują na wydrukowanych okładkach, wykorzystajmy karteczki samoprzylepne. Pracujemy w myśl zasady: pamiętamy o netykiecie.

Efekty działań warto uwiecznić, choćby drukując okładki i umieszczając na klasowej gazetce - w końcu nakład pracy oraz ilość nowo nabytych umiejętności zasługuje na pochwałę! Projekt z powodzeniem posłuży jako baza do realizowania szerzej zakrojonych działań w programie eTwinning - utworzone okładki mogą przyjąć wymiar międzynarodowy, świetnie posłużą do wymiany doświadczeń związanych z użytkowaniem internetu przez młodzież w poszczególnych krajach, netykietą, przeinaczaniem rzeczywistości, czy uzależnieniami. Dzięki temu, że eTwinning stawia na elastyczność i różnorodność umożliwiając współpracę ze szkołami z krajów o wielorakich podłożach kulturowych i społecznych, wachlarz możliwości jest naprawdę szeroki!

Artykuł jest jednym z cyklu materiałów przygotowanych przez naszych ekspertów na temat edukacji medialnej. Zapraszamy do lektury pozostałych!

Zachęcamy do skorzystania ze scenariusza lekcji»

Autorka: Małgorzata Paszkiewicz - Ambasadorka programu eTwinning

Jestem nauczycielką z doświadczeniem w nauczaniu języka angielskiego młodzieży i dorosłych, autorką materiałów dydaktycznych i publikacji on-line. Pomagam uczniom budować kompetencje informatyczne i rozwijać kreatywność pokazując, jak z powodzeniem wykorzystywać nowoczesne technologie, nie tylko do nauki. W swojej przestrzeni internetowej udostępniam materiały do wykorzystania na lekcjach, dzielę się wiedzą i internetowymi znaleziskami. Prowadzę również szkolenia dla nauczycieli z zakresu wykorzystania narzędzi TIK w szkole. Jako eTwinner, miałam przyjemność realizować projekt „Fun with Physics and Technology”, który otrzymał najważniejsze odznaczenie w programie – European Prize 2020. Realizowałam także działania związane z Erasmus Plus, współtworzyłam innowacje pedagogiczno- metodyczne oraz koordynowałam programy stypendialne dla uczniów. Prywatnie jestem eko-ogrodniczką i fanką książek oraz filmów fantasy.