Scenariusze

Rozwijanie kompetencji emocjonalno-społecznych, w obecnej rzeczywistości jest dla każdego nauczyciela i terapeuty priorytetowym zadaniem. Wielu uczniów potrzebuje wsparcia w rozwiązaniu jego problemów, zrozumieniu szybko zachodzących zmian w pandemicznej, a teraz także w wojennej rzeczywistości.

Możemy to robić na wiele sposobów, wykorzystując naturalne przestrzenie i środowisko społeczne, współpracę w grupie, indywidualną terapię, ale także karty pracy, gry planszowe, dyskusję, dramę, symulacje i scenki sytuacyjne. Warto również sięgać w tym temacie po nowoczesne rozwiązania, które interesują i żywo zajmują nasze dzieci. W ostatnim czasie są tą na pewno wydruki 3D, którym warto nadać drugie życie i pokazać ich użyteczność oraz niestandardowe i kreatywne zastosowanie.

Aby wesprzeć dzieci i młodzież z trudnościami w zakresie emocji, relacji rówieśniczych, ale także w zakresie funkcjonowania społecznego, możemy zorganizować zajęcia rozwijające kompetencje emocjonalno- społeczne, Trening Umiejętności Społecznych- TUS, integracyjne gry i zabawy  i oczywiście wdrożyć szkolne projekty.

Celem zajęć rozwijających kompetencje emocjonalno- społeczne jest modyfikacja zachowań na bardziej aprobowane społecznie. Zajęcia mają na celu poprawę funkcjonowania w sytuacjach społecznych przez zmianę zachowań nieakceptowanych na pożądane i społecznie akceptowane.

Zachowania docelowe – zachowania wypracowywane wraz z uczestnikiem biorąc pod uwagę żądania społeczne, zgeneralizowane na ludzi i miejsca.

Zachowania zastępcze (przystankowe, plastrowe) – zachowania narzucone i zastępujące zachowania najbardziej problemowe, na teraz (na chwilę), często wykorzystujące dodatkowe elementy, często bez generalizacji, do dalszego treningu zachowań docelowych. Muszą być bardzo podobne „w wykonaniu” do zachowań obecnych, ale akceptowalne społecznie lub mniej niepożądane. Zachowania lub ich sekwencje stają się nawykowe, automatyczne.

Powyższe cele możemy osiągać między innymi poprzez:

• uczenie rozpoznawania emocji i potrzeb,
• trening umiejętności komunikacyjnych,
• wyrażanie krytyki i reagowania na krytykę,
• odmawianie i stawianie granic, asertywność,
• zmiana zachowań na bardziej efektywne społecznie,
• rozwijanie umiejętności współpracy w grupie,
• poznanie metod radzenia sobie z emocjami,
• pracę nad przestrzeganiem zasad,
• uczenie odreagowania napięć emocjonalnych,
• kształtowanie umiejętności rozwiązywania konfliktów.

Istotnym elementem tych zajęć jest odpowiednia atmosfera, ale take przestrzeń, w których pracujemy nad rozwijaniem pożądanych zachowań.

Warto zatem zaplanować terapię nie tylko pod kątem metodycznym i merytorycznym, ale także przestrzeni klasowej i odpowiednich środków dydaktycznych.

Jak zaplanować zatem zajęcia rozwijające kompetencje emocjonalno- społeczne?

• Wcześniej zdiagnozuj potrzeby, trudności, ale też mocne strony ucznia w tym obszarze
• Stwórz właściwą atmosferę,
• Przygotuj odpowiednie pomieszczenie, nie może być zbyt małe, przechodnie, itd.
• Tematykę i rodzaj ćwiczeń ustalaj na bieżąco pod kątem potrzeb uczestników,
• Określ nad jaką umiejętnością będziemy pracować,
• Zademonstruj i modeluj właściwie daną umiejętność,
• Określ cele przystankowe,
• Nagradzaj, wzmacniaj i dawaj informacje zwrotną,
• Czas dostosuj do kompetencji uczestnika zajęć.

Każdy z nas planuje zajęcia według potrzeb uczniów, ale są pewne stałe elementy procesu terapeutycznego, które mają istotny wpływ na harmonijny przebieg zajęć, dlatego ustalenie ich przebiegu jest ważne. Pamiętajmy jednak, że wszystkie te aspekty uzależnione są od dysfunkcji uczniów, deficytów w obszarze funkcjonowania społecznego i przede wszystkim preferencji uczenia się uczestnika zajęć. Nie bójmy się modyfikacji w trakcie zajęć i bądźmy elastyczni i otwarci na nowe propozycje i zmieniające się postawy oraz aktywności uczniów. 

Elementy zajęć rozwijających kompetencje emocjonalno-społeczne, ale także TUS, można modyfikować i dostosowywać do wieku uczestników zajęć, do potencjału, ale także zainteresowań uczniów. Moja propozycja zajęć to:

1. Podstawowe umiejętności prospołeczne: postawa ciała, głos, kontakt wzrokowy, mimika.
2. Wspólna zabawa, czyli wybór, odkładanie zabawki, kontrola czasu, porządkowanie po sobie miejsca zabawy.
3. Nauka wygrywania, przegrywania, kompromisu, gratulowania wygranemu.
4. Emocje: nazywanie, określanie, mówienie o emocjach, panowanie nad emocjami, radzenie sobie z nimi.
5. Komunikacja werbalna i niewerbalna.
6. Dyskutowanie, zadawanie pytań.
7. Reagowanie i rozwiązywanie trudnych sytuacji w szkole, w domu i poza nim (zaczepki, podpuszczanie, asertywność, radzenie sobie z sytuacjami trudnymi).

Przykład aktywności rozpoznawania postawy ciała z wykorzystaniem elementów wykonanych za pomocą długopisu 3D.

Więcej na ten temat przeczytasz tutaj i tutaj.

Emocje są istotnym i najczęściej wykorzystywanym podczas zajęć elementem terapii. Jak możemy uczyć rozpoznawanie i nazywania emocji? Czy są jakieś sprawdzone techniki, narzędzia czy metody?

To bardzo indywidualna sprawa, która uzależniona jest od potencjału intelektualnego ucznia. Zawsze warto spersonalizować ten proces i uczyć nazywania, rozpoznawania i przede wszystkim regulowania emocji poprzez:

• dobre środowisko do nazywania i okazywania emocji,
• różnorodność emocji,
• współodczuwanie emocji przez innych realizatorów,
• niwelowanie nieprzyjemnych emocji przez współpracę, wsparcie i poczucie sukcesu,
• uczienie, że porażka jest ok i możemy ją wspólnie można przekuć w sukces,
• naturalne nawiązywanie relacji,
• praktyczne działanie sprzyja kształtowaniu relacji i nawiązywaniu znajomości,
• brak oceniania naszych działań, stwarza warunki do doświadczania,
• różnorodność realizatorów,
• umiejętność radzenia sobie z emocjami przyjemnymi i nieprzyjemnymi.

Ilu terapeutów, nauczycieli i rewalidatorów, tyle możliwości terapii i zajęć rozwijających kompetencje emocjonalno- społeczne. Warto pamiętać, aby planować zajęcia przede wszystkim z wykorzystaniem aktywizujących metod pracy.

Moje propozycje ćwiczeń i aktywności podczas zajęć rozwijających kompetencje emocjonalno- społeczne  dotyczą przede wszystkim takich metod i form aktywności uczniów jak:

• drama
• scenki sytuacyjne
• symulacje
• inicjowanie sytuacji, w których trzeba podejmować decyzje i radzić sobie z emocjami
• gry planszowe
• karty i etykiety z emocjami
• gry w dobble
• gry w bingo
• karty problemowe
• weryfikarty
• kostki niedokończonych pytań i nierozwiązanych problemów
• książeczki emocji
• trening zastępowania agresji
• wykorzystywanie komiksów
• notatki graficzne i sketchnotki
• debaty
• dyskusje
• karty pracy
• gry karciane
• ćwiczenia oddechowe
• ćwiczenia relaksacyjne
• elementy muzykoterapii
• włączanie uczniów w inicjatywy szkolne i akcje społeczne
• zabawy rysunkowe  np. narysuj do czego podobna jest emocja, do czego podobne są uczucia
• bajkoterapia
• sketchnoting
• projekt edukacyjny
• czy wiem co oni czują, ćwiczenia z ilustracjami i filmami wideo
• giełda pomysłów np. jaki mam pomysł czy sposób na dany konflikt

Przykład kostki niedokończonych zdań. 

Przykładowa gra planszowa

Szablony do sketchnotek i notatek graficznych.

Stopklatki z przygotowania bajki i animacji do adaptacji bajki “Czerwony kapturek”

Nie bójmy się eksperymentować i sięgać po nowoczesne rozwiązania podczas zajęć rozwijających kompetencje emocjonalno- społeczne, bo one zwiększają motywację do ćwiczeń i sprawiają, że zarówno intencja komunikacyjna  jak i zaangażowanie uczniów w zakresie rozwijania i podtrzymywania relacji będzie jeszcze większe.

Uzupełnieniem i rozwinięciem tematu jest scenariusz zajęć funkcjonowania osobistego i społecznego w ramach rozwijania kompetencji emocjonalno- społecznych (do pobrania poniżej).

O autorce:

Zyta Czechowska

Nauczyciel Roku 2019. Właścicielka i dyrektorka Niepublicznego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli- Zyta Czechowska specjalni.pl. Absolwentka UAM w Poznaniu, na kierunku pedagogika specjalna, od ponad 24 lat  terapeuta i nauczyciel w szkole specjalnej.  Pasjonatka nowoczesnych technologii. Współautorka projektu sieci współpracy nauczycieli „Czas TIKa”, prowadzi warsztaty i szkolenia i Rady Pedagogiczne dla nauczycieli z zakresu stosowania i wdrażania TIK. Współprowadzi bloga edukacyjnego www.specjalni.pl . Ekspert ds. awansu zawodowego nauczycieli.  Trenerka Cyfrowego Dialogu i programu #SuperKoderzy w zakresie programowania i TIK. Należy do społeczności Superbelfrzy RP. Trenerka Umiejętności Społecznych. W 2017 r. otrzymała Nagrodę Ministra Edukacji Narodowej za szczególne osiągnięcia edukacyjne i wychowawcze. Posiada tytuł Microsoft Innovative Educator Ekspert, nadawany przez firmę Microsoft najbardziej innowacyjnym nauczycielom na świecie. Jest czynną ambasadorką programu eTwinning.